Με αφορμή δύο πρόσφατα τραγικά γεγονότα...

Ο θάνατος, όταν εμφανίζεται με την ακαριαία βία μιας ανακοπής, είναι η πιο αμείλικτη υπενθύμιση ότι καμία βεβαιότητα δεν ανήκει στον άνθρωπο. Μέσα σε λίγες ημέρες, δύο πρόσωπα τόσο διαφορετικά —ένας βουλευτής και ένας καθηγητής Θεολογίας— κείτονται στο ίδιο σημείο μηδέν. Εκεί όπου δεν υπάρχει θεσμός, ούτε τίτλος, ούτε κοινωνική ανωτερότητα, μόνο η κοινή συνθήκη της φθαρτότητας. Η δημοκρατία και η θεολογία, η πολιτική και το Πανεπιστήμιο, συνδέονται από το ίδιο μυστήριο: ότι η καρδιά μπορεί να σταματήσει χωρίς προειδοποίηση, ότι η ζωή μπορεί να σβήσει χωρίς εξήγηση.

Η κοινωνία όμως αρνείται να κοιτάξει αυτή τη γυμνή αλήθεια. Σπεύδει να κατασκευάσει αφηγήσεις, να βρει αίτια και ενόχους: τα εμβόλια, οι φαρμακευτικές, τα «σχέδια» της εξουσίας. Η συνωμοσιολογία δεν είναι τίποτε άλλο παρά η απεγνωσμένη προσπάθεια μιας κοινωνίας να διατηρήσει την ψευδαίσθηση ότι ο θάνατος υπακούει σε κάποιον κώδικα αποκρυμμένο αλλά εξηγήσιμο. Ότι τίποτε δεν είναι ανεξέλεγκτο. Όμως η αλήθεια είναι πιο αδυσώπητη: δεν υπάρχει καμία εγγύηση για κανέναν· ούτε για τον ισχυρό, ούτε για τον διανοούμενο, ούτε για τον φτωχό.

Η νεοφιλελεύθερη κουλτούρα της «ανάπτυξης» και της «ευημερίας» επενδύει στην ιδέα του σώματος ως project: με σωστή διατροφή, γυμναστική, ιατρικό έλεγχο, τεχνολογία, υποτίθεται ότι μπορεί κανείς να εξασφαλίσει σχεδόν αθανασία. Η κοινωνία της απόδοσης και της διαφάνειας επιζητεί τον απόλυτο έλεγχο, ακόμη και πάνω στη φθορά. Αλλά η ανακοπή είναι το ρήγμα: το σώμα σταματά ξαφνικά, εκθέτοντας την ανεπάρκεια κάθε προνοητικής στρατηγικής. Η ασφάλεια είναι μόνο η άλλη όψη του ανοικονόμητου.

Η συνωμοσιολογία, αντί να αποδεχθεί αυτή τη ριζική αβεβαιότητα, επινοεί έναν «ένοχο» για να καθησυχάσει. Είναι η νέα θεοδικία: δεν πεθαίνουμε επειδή είμαστε θνητοί, πεθαίνουμε επειδή κάποιοι το σχεδίασαν. Όμως αυτή η εξήγηση είναι η πιο ύπουλη υποταγή, διότι συγκαλύπτει το αληθινό τραύμα: ότι δεν υπάρχει κανείς που να ελέγχει τον θάνατο. Ότι το σώμα δεν είναι μηχανή παραγωγής, αλλά θνητότητα. Ότι η βιοπολιτική ρητορική που υπόσχεται έλεγχο, σταθερότητα και πρόοδο, είναι ένα θέατρο που γκρεμίζεται στο δευτερόλεπτο μιας καρδιακής παύσης.

Και εδώ βρίσκεται το πολιτικό επίδικο. Η κυβέρνηση στήνει το αφήγημά της πάνω στη φαντασίωση της απόλυτης διαχείρισης: επενδυτική βαθμίδα, σταθερότητα, κανονικότητα. Και όμως, μέσα σε αυτή την αφήγηση, άνθρωποι πεθαίνουν ξαφνικά και η μηχανή της εξουσίας αποδεικνύεται ανίκανη να δώσει απάντηση. Δεν υπάρχει success story απέναντι στον θάνατο. Δεν υπάρχει καμία «μεταρρύθμιση» που να μπορεί να εγγυηθεί το αύριο. Ο θάνατος, με την απρόβλεπτη είσοδό του, απογυμνώνει την εξουσία: την καθιστά ανίσχυρη, κενή, ισοπεδωμένη με όλους τους άλλους.

Ο θάνατος, με άλλα λόγια, είναι το πιο δημοκρατικό γεγονός. Εκεί όπου η πολιτική θέλει να στήσει ιεραρχίες, η ανακοπή καταργεί κάθε διάκριση. Ο βουλευτής και ο καθηγητής Πανεπιστημίου, ο εργάτης και ο άστεγος, πεθαίνουν με τον ίδιο τρόπο. Η κοινή θνητότητα είναι το μόνο πραγματικό θεμέλιο της ισότητας. Όλα τα άλλα είναι ψευδαισθήσεις εξουσίας.

Αντί λοιπόν να χάνουμε τον χρόνο μας σε εύκολες συνωμοσίες, ας σταθούμε απέναντι στην αλήθεια που δεν αντέχουμε να πούμε: ότι το αύριο δεν ανήκει σε κανέναν. Ότι η ζωή δεν είναι ιδιοκτησία, αλλά δωρεά. Και ότι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε πολιτικά και υπαρξιακά, είναι να οικοδομήσουμε έναν κόσμο που θα θυμάται αυτό το κοινό μέτρο. Μια κοινωνία που δεν θα υπόσχεται αθανασία, αλλά θα σέβεται τη θνητότητα,που δεν θα ζει με την ψευδαίσθηση του ελέγχου, αλλά με τη συνείδηση της αβύσσουσας αβεβαιότητας.

Διότι η αλήθεια είναι απλή, σκληρή, και δεν χωρά σε αφήγημα:

δεν υπάρχει ασφάλεια ζωής

δεν υπάρχει μηχανισμός που να νικά τον θάνατο

δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα.

Υπάρχει μόνο η κοινή μας θνητότητα —και το πώς θα σταθούμε ο ένας απέναντι στον άλλον, όσο η καρδιά μας ακόμη χτυπά.

Μάνος Λαμπράκης, ψηφιακός δημιουργός